Uit vier hoeke

Willem Anker se Skepsel het ’n baie interessante vlaag resensies uitgelok. Groots opgesette romans soos dié het die manier om uiteenlopende reaksies te kry. Min of meer ’n jaar gelede was dit dieselfde met Etienne van Heerden se Die biblioteek aan die einde van die wêreld.

Rudolf Stehle was eerste om te reageer, in Boeke24, met ’n verslag oor die inhoud – ’n ontleding, as mens dit so wil noem, van die uiteenlopende verhaallyne, boustof en tematiek van die roman. Dit is sekerlik ’n goeie vertrekpunt as die resensent mik op koerantlesers wat nog die roman moet lees; Stehle se kritiese reaksie is ingebou in die manier waarop hy die samevatting van inhoud uitpak, asook in sy twee slotparagrawe waarin hy Skepsel beskryf as “verruklike kuns”, en ’n “seismograaf wat … die trillings van die huidige tydsgewrig registreer”.

Hans Pienaar skryf op die webwerf van LitNet sy resensie in die tweede persoon, in aansluiting by een van die verhaal-invalshoeke in Skepsel. Dit is ’n verbeeldingryke manier om te reageer, met die klem wat dan val op die resensent se gewaarwordinge terwyl hy lees. Die gevaar met só ’n aanslag is dat dit masturbatories kan aandoen; net die pleër geniet dit. Vir die leser is dit ’n versperring – jy moet nie alleen die gedigheid van die resensent se reaksies probeer peil nie, maar jy moet ook via daardie reaksies ’n idee probeer vorm van die roman self. En soos ’n mens onmiddellik besef terwyl jy Pienaar se stuk lees, is Skepsel ’n werk wat enorme eise aan die leser stel.

Pienaar verwys na Stehle se resensie ook, en dit is in ’n sin vir mense wat resensies volg ’n goeie idee om eers Stehle se ontleding te lees voordat jy Pienaar se reaksie aanpak.

Jonathan Amid was volgende aan die beurt, in Vrye Weeklad, met ’n geesdriftige, pragtig beredeneerde reaksie. Hy het nie soos Stehle die verskillende verhaallyne uitgelê nie, maar in sy kenmerkende styl die roman in die groter konteks van skepping en kuns geplaas. Hy gebruik die woorde nie, maar dit gaan oor ’n soort ars poetica by Willem Anker, die skep van ’n komplekse kunswerk. “Met Skepsel,” skryf Amid, “maak Anker die mees meesleurende argument vir die belang van fiksie, en die Roman.”

En weer kon ek nie ontsnap aan die gevoel dat dit vir die leser van die resensie raadsaam sal wees om ook hier Stehle se uiteensetting in gedagte te hou, tesame met Amid se eksegese.

Die vierde reaksie was dié van Jean Meiring. Sy resensie van Skepsel in Rapport toon hom op volle toere; hy vermag meer in die verskaf van inligting, analise en kritiese reaksie as die ander drie resensente saam. Daarmee probeer ek nie vir Stehle, Pienaar en Amid kleineer nie; elkeen van hulle het ’n eie manier van doen, soos aangetoon.

Meiring sien dinge raak wat vir my aan Skepsel ’n onweerstaanbare allure gee – ’n boek wat ek subiet wil koop en baie stadig lees. Sy aanklank is merkbaar, sy kritiese oog het twee gebreke gevind wat hy dan ook uitlê. Meiring benader die roman en sy boustof met ’n merkbare hongerte vir begrip. Mens kan nie anders as besef dat hy Skepsel baie hoog aanslaan nie, al sê hy dit nie pront só nie. Sy gebruik van saligmooi om Anker se prosa te tipeer in sy samevatting laat ’n mens besef dat die estetiese verruklikheid hom deeglik in vervoering het.

Dít is wat ek van Meiring waardeer – dat hy besef dit is vir die resensent nie altyd nodig om dinge uit te spel nie. Die manier waarop hy respek betoon, en die styl waarin hy die literêre kunswerk evalueer, sê alles by implikasie. En hierdie keer pas elke woord presies.

Pienaar en Meiring (in ’n opmerking tussen hakies oor die “puntenerige erkenningsafdeling”), sny ook die publikasiekonteks aan. By Pienaar word dit deel van sy groter hermeneutiese soeke. (Ek kan net nie verstaan hoekom hy verwag die erkennings moet apologeties wees nie; Pienaar se verdere opmerkings daaroor is wel baie insigewend, as deel van sy reaksie.)

Nadat ek die boek na die lees van Meiring se resensie by Amazon gaan koop het, was dit die eerste deel van die boek wat ek opgesoek het. Dit gaan die wysneuse baie besig en uit die moeilikheid hou.