Ton en grense

Ton Vosloo se herinneringe, Oor grense, met subtitel ’n Lewe in die media in ’n tyd van verandering, is duidelik een van daardie publikasies wat uiteenlopende reaksies uitlok. Ek het dit eers klaargelees voordat ek na die resensies gekyk het. Ek is bly ek het dit gedoen, al is dit vir die doeleindes van hierdie rubriek nie altyd die beste procedé nie.

Die drie resensente is Johannes Froneman en Joan Hambidge in Boeke24, en die afgetrede regter Johann Kriegler in Rapport Boeke. Aldrie is verdienstelik. Op ’n heel merkbare manier vul hulle mekaar aan, en een van hulle sal om die beurt aspekte wat die ander dalk gemis het, of anders interpreteer het, vir die leser uitlig.

Johann Kriegler is byvoorbeeld geïntrigeer deur die subtitel, wat hom laat dink aan Gabriel García Márquez se Love in the Time of Cholera. En die titel self is vir hom dubbelsinnig. Mens sou dit meerduidig kon vind, maar Johann Froneman gee ’n baie oortuigende verklaring (dit sluit aan by Oor grense heen, ’n boek wat in 1992 oor die ou Nasionale Pers verskyn het. En daarmee raak die aansluiting van die subtitel by Marquez minder waarskynlik, ’n homofoniese aberasie.

Froneman, op sy beurt, verwys na die verlore boek oor Naspers se honderd jaar, in die hoop dat dit tog nog gepubliseer sal word. Joan Hambidge besluit weer dat dié saak nie net ’n verbygaande verwysing in haar resensie kan wees nie, en lig dit groter uit:

“Verskille tussen Vosloo en Bekker word vertel oor (‘n vroeëre boek deur Lizette Rabe) die geskiedenis van Naspers. Bekker se gevoel was dat dit nie moes verskyn nie. ‘As hulle oor die maatskappy se verlede moes lees, sou dit die aandag van die ANC-regering op die maatskappy vestig en kon dit sy gereguleerde besighede, soos DStv en digitale uitbreidings, in die gedrang bring.’ Dat dit waarskynlik ’n oorreaksie was, is nou duidelik.”

Daarna lees mens Johann Kriegler se resensie, veral die gedeelte waarin hy ’n gesprek verbeel met Ton Vosloo een wintersaand voor die kaggel met ’n bottel of wat. En jy besef dat as Koos Bekker dié resensie lees, hy waarskynlik heeltemal van Hambidge sal verskil oor sy “oorreaksie” en sy teenkanting teen daardie geskiedenis opnuut sal bevestig.

Ek het Froneman en Hambidge se resensies met groot waardering gelees – hul aanpak is albei van só ’n aard dat mens ’n baie goeie idee kry van die waarde van Vosloo se bestekopname.

Kriegler s’n het meer by my geresoneer, omdat ek ook soos Kriegler gevoel het dat ek graag met hierdie man Ton Vosloo sou wou gesels, en hom as mens leer ken.

Die baie kritiese vrae wat Kriegler stel oor die rol van die groot Afrikaanse koerantgroep is ’n bonus, en dit verskaf die soort pitkos wat ’n koerant sekerlik aan sy lesers wil verskaf. ’n Mens moet onthou dat Kriegler met ’n resensie vir Rapport eintlik die vesting van die vors betree, wat die volgende paragrawe in sy resensie dan heel merkwaardig maak:

“Maar die skrywer is nou eenmaal te intelligent en polities deurwinter om die selfbegogeling in sy lofrede vir Naspers nie raak te sien nie. G’n denkende Afrikaner kan tog vandag – 2018, met die wrange vrugte van ons vertraagde rasseskikking oral te sien – werklik glo dat “die pad voorberei [is] vir ’n groot politieke verandering: Die aanvaarding van ons swart landgenote as deelgenote” nie (bl. 25). Wil die memoiris in alle eerlikheid vandag ontken dat Nasionale Pers reeds doer in die 1950’s sy roeping as gewete van die Nasionale Party versaak het? Kon die wyse manne van Keeromstraat werklik die Bantoestan-storie van “aparte vryhede” vir soetkoek opgeëet het? Het hulle regtig daarin “ ’n moontlike ontsnaphoek gesien, weg van die oorwig swart getalle in Suid-Afrika” (bl. 20) terwyl daar “denkende mense [was] wat verder as die naakte rassisme van die NP gekyk het” (bl. 19) – en daarvoor verguis is? “Hoe verskoon ons hul klakkelose napraat van die NP se vervreemding (en in duisende gevalle konstruktiewe verbanning) van ons bruin taal-, kultuur-, gees- en meesal geloofsgenote? Bowenal, hoe verduidelik ons die onreg teenoor hierdie politieke bondgenote? Hoe verduidelik ons daarmee saam die grondwetlike geknoei en wettiese kunsgrepe waarmee die bruin mense ontkieser en ontheem moes word?”

Kriegler vra baie harde vrae, en ek sou wat wou gee om te weet wat Vosloo (en iemand soos Koos Bekker) se reaksie daarop is. Die laaste helfte van Kriegler se resensie is iets besonders. Dit lig die bespreking bokant die vlak van gewoon ’n reaksie op ’n boek. Dit word ’n reaksie op die waardes en geskiedenis wat verteenwoordig word deur die memoiris.

Oor net een ding verskil ek van Kriegler – ek vind die buiteblad nie innemend nie. Het die uitgewer nog nie gehoor van liggaamstaal nie?

Sekerlik het ek meer aandag aan hierdie drie resensies gegee omdat ek ’n akademiese belangstelling in die media het. Tog voel ek dat koerantlesers nie daaroor heen sou beweeg nie – aldrie is onderhoudend en dra by tot ons kennis van iemand wat ons eerbied verdien.