Spoke

Jeugboeke skep probleme. Vir uitgewers, vir skrywers, vir resensente. Die spook wat op hierdie gebied loop, is dié van die pedagogiek. Die teikenmark sien daai spook sommer gou. Iemand wil die lesers alweer iets leer.

Hier op eie werf (LitNet) is daar twee goeie voorbeelde wat by dié problematiek aansluit. Die resensies is albei stewig: Anke Theron skryf oor Maretha Maartens se Bethel se berg en Wanda Olivier oor Joha van Dyk se Branderjaer.

Maartens is al 75 en haar eerste boek gemik op jonger lesers het in 1982 verskyn. Groot is haar welslae, wat haar tereg die eretitel van Doyenne van Jeuglektuur laat verdien. Sy het baie lewenswysheid om te deel met jeugdige lesers. Joha van Dyk is 22 en nog student.

Nou hoef ’n mens nie baie skrander te wees nie om te weet dat Van Dyk se invalshoek in meeste opsigte nader aan haar teikengehoor is as dié van Maartens. Haar kans om die polsslag van haar lesers te vind, is beter as dié van Maartens. Al het Maartens volgens Anke Theron dan ook groot empatie met haar jong lesers.

Mens se hare begin al regop staan op jou voorarms.

Theron staan self moontlik tydgenootlik gesproke nader aan Maartens as aan tieners. Haar resensie bevat knallers soos “iets wat baie goed werk in jeugboeke en wat beslis tieners se aandag sal trek …” en “’n Goeie jeugroman het die neiging om ’n indruk te laat op ’n jong leser …”. Die roman gee volgens haar meerdere male insig, en dit sal jou nog lank laat nadink. Sy meen Maartens se narratief dra die verhaal van die hoofkarakter goed, “al word daar sosiale kommentaar in die agtergrond gelewer”. Vir ’n verhaal wat in die jare tagtig afspeel, is dit seker noodsaaklik.

Theron bou in haar resensie ’n afstand tussen haar en die teikenmark van die boek in. Sy mik haar resensie vermoedelik op die ouers van tieners.

Wanda Olivier is vir my ’n nuwe naam op die gebied van resensies. Dit is uit haar bespreking duidelik dat sy baie nader aan die boek se lesers én onderwerp staan as Anke Theron jeens Maartens se roman en dié se lesers. Haar aanslag is veel meer byderwets. Daar is wel ’n sweem van pedagogiek, veral in haar slot, maar daar is ’n groter geneëntheid om aansluiting te vind by sowel die roman as die mense wat dit bevolk. Omdat sy so duidelik begrip probeer hê vir die probleme waarmee die karakters te make het, gee sy vir die resensieleser omvattende toegang tot die skakkerings en nuanses van die roman.

Dis net jammer dat sy in haar slotparagraaf die deur geopen het vir haar innerlike pedagoog. Dit is onduidelik hoe haar laaste opmerking (“Maar in werklikheid val ouers ook van pedestals af”) betrekking het op Brandeerjaer.

Jonathan Amid skryf vir Boeke24 oor Branderjaer. Sy ondervinding as resensent spreek duidelik – hy staan nes Olivier nader aan die teikenmark, en sy reaksie is baie direk en oorrompelend. Die eerste paragraaf het my laat vrees dat hy ’n jissempie ouens-resensie gaan skryf, maar hy swaai dit dadelik terug in ’n meer beredeneerde argumentasie. Dit is juis laasgenoemde wat sorg dat sy resensie soveel gesag dra.

Wat my verbly het, is die afwesigheid van daardie pedagogiese spook. Hy ontleed die tematiek, en gebruik die woord insig nooit nie. Waar hy wel die spoor byster raak, is in sy aanmanings oor die rykdom aan intriges, en onsubtiliteit van die vroulike hoofkarakter se van. Sy stelswyse gee ’n pedantiese kleur daaraan, die soort vaderlikheid wat mens eerder met ’n keurverslag sou assosieer.

Van pedagogiek gepraat: Joan Hambidge se resensie van Anoeschka von Meck se Die heelal op my tong aktiveer Deel II van Monty Python se The Meaning of Life, “Growth and Learning”.