Speelsheid en humor

Karel Schoeman is lank beskou as een van die heilige beeste van die Afrikaanse letterkunde. Die resensie wat Wium van Zyl ’n week gelede gepubliseer het van Imperiale Somer: Suid-Afrika tussen oorlog en unie 1902-1910 beskou ek as ’n goeie een. Ná Fransjohan Pretorius se bespreking in Boeke24 voel ek geneig om te sê dat Van Zyl vir Schoeman die voordeel van die  twyfel gegee het, omdat hy ’n onaantasbare skrywer geword het.

Pretorius maak ’n paar kritiese opmerkings wat sy resensie onmiddellik op ’n hoër vlak van kritiese bespreking plaas. Nie dat Pretorius blind is vir die boek se goeie eienskappe nie, allermins. Hy swaai Schoeman baie lof toe.

Maar sy kritiek handel oor die lang en baie aanhalings wat Schoeman gebruik. Pretorius is bewus dat sulke aanhalings effektief kan wees by die oproep van ’n spesifieke tydsgees, maar hy dink ook baie duidelik dat Schoeman besig is om lui te wees. Schoeman kon minder aanhalings gebruik het en self meer geskryf het. Hy kan mos.

En dan doen Fransjohan Pretorius die ondenkbare. Hy spreek die heilige bees aan oor ’n spesifieke woordkeuse:

“En dan is dit vir dié resensent onduidelik waarom Schoeman die Afrikaners ná die Anglo-Boereoorlog tot 1905 as “Hollandssprekendes” bestempel. My bevinding is dat die Boere in die Anglo-Boereoorlog reeds Afrikaans gepraat het – soos wat talle buitelandse vrywilligers in hul geskrifte aangedui het. Dit was kennelik nie, soos hy aandui, ‘n “ontluikende Afrikaans” nie.”

Pretorius vermoed dat Schoeman se standpunt vir ’n interessante debat sal sorg. ’n Mens hoef net sy Die laaste Afrikaanse boek te gelees het om te weet dat Schoeman homself met woeligheid sal verdedig.

Iets anders in die resensie het my aandag getrek. Pretorius sien iets raak wat, meen ek, nog geen resensent ooit van ’n Karel Schoeman-boek gesê het nie: “Daar is ‘n speelsheid by Schoeman te bespeur, humor, ‘n glimlag …”

Die moderne lewe lewer die een verrassing na die ander.

Nou nie op dieselfde vlak as humor in ’n Schoeman-werk nie, maar Clinton V. du Plessis se toetrede as resensent in die groter media is te verwelkom. Die poel van digkuns-resensente wat deur Rapport Boeke en Boeke24 gebruik word, is baie wit. Om Du Plessis die nuwe bundel van Ronelda Kamfer, Hammie, te laat bespreek, was ’n baie goeie idee.

Sy resensie omseil die patroonmatigheid wat daar te bespeur is in die resensies van Afrikaanse digbundels. Sy aanloop is ’n opgaaf van die digter se lewe tot dusver, die tematiese eienskappe van die bundel, met aanhalings daaruit. Uiteindelik sluit hy met ’n kort evaluerende samevatting van sy gevoelens jeens die bundel:

“Wat tref in hierdie bundel is die eerlike, pretensielose skryfstyl, die oopskryf van die lewens van gewone mense, die outentieke stem, die onopgesmuktheid, die naatlose, natuurlike manier waarop die Engelse woorde, uitdrukkings, seggings langs die Afrikaans plek inneem. Hier is geen literêre truuks of banale belese vertoon nie. Die digter het geen illusies oor die taal, digterskap, oor mense en ­literêre groupies nie.”

Ja, dit handel oor Kamfer se bundel, maar in hierdie opmerkings lê ook opgesluit ’n soort beleidsverklaring deur Du Plessis.

Hopelik word hy ’n gereelde besoeker aan die Afrikaanse boekeblaaie. Ek hou van die dinge waarvan hy hou.