Sonderling

Twee sonderlinge resensies onder die jongste oes. Helize van Vuuren oor Die na-dood van Breyten Breytenbach (Boeke24), en Deborah Steinmair oor Irna van Zyl se Moordvis (Rapport Boeke). Dis miskien makliker om te begin by Steinmair se bespreking, want dit vervul sy funksie as boekresensie.

In soverre dit moontlik is om ’n patroon of procédé te bespeur in enige resensente se resensiestyl, kan mens sê dat hierdie ene buite Steinmair se patroon val.

Goed driekwart van die resensie is afgestaan aan die oordra van ’n verhaalsamevatting. ’n Mens kry dadelik die spesmaas dat Steinmair nie heeltemal in vervoering is met Moordvis nie. Sy probeer wel om die verhaalsamevatting aan te bied in formulerings wat mens se belangstelling sal prikkel, maar dis ’n ongemaklike proses.

Daarna kom Steinmair se reaksie. Om te sê dat sy underwhelmed is, is omtrent dieselfde as om te konstateer dat Susan Sontag maklik sigbare wenkbroue het. Die toon is gedemp, die loftuitinge huiwerig: “Dis ’n heel vaardig geweefde misdaadroman; lig en vol kinkels.”  Bespeur ’n mens ’n onuitgesproke gevoel by die resensent dat die gegewe nie werklik iets nuuts tot misdaadromans bring nie? Sien: “Dit bevat al die clichés wat die resep vereis …”

Dan uiteindelik ’n evaluering met die goedkeuring in klein maat: “Moordvis poog nie om meer as ’n onderhoudende spanningsverhaal te wees nie” met ’n brons sterretjie op die kinnertjie se voorkop: “lesers behoort te byt en die hoek te sluk”. Eina.

Helize van Vuuren se resensie van Die na-dood is fris geskryf, maar daar is feitlik nie ’n paragraaf waarin daar nie iets opduik wat mens irriteer nie. Ek weet nie of dit Van Vuuren se pogings is om haar gewaarwordinge van die bundel presies te verwoord nie. In die eerste sin smak “nader runnikende apokalips” na pretensie. Daarna storm sy voort en sê die bundel is soos ’n “simfonie van sand”. Wat op aarde beteken dit? Kom die verwysing uit die bundel self? Of is sy net opgepluk met die idee van gekonkretiseerde klank? (En liewe prof Van Vuuren: Sand kan Kalahari-fynsand of harde Ermelo-kluite wees …)

Daarna raak sy die pad verder byster. Om in ’n dagblad-resensie te verwys na Paul Celan se Heidegger-vers “Todtnauberg” sonder om dit behoorlik te verduidelik, is sommer net vertonerigheid.

Vervolgens raak Van Vuuren slaags met die bundel, al die implikasies en betekenisse. Enigiemand wat die volle nut van hierdie resensie wil hê, sal dit net kry met die bundel byderhand.

Ek dink nie Van Vuuren het reg laat geskied aan haar eie insigte of die bundel nie. Om ’n voorbeeld te gee: Diep in die resensie sê sy “Die na-dood sluit aan by die eksperimentele Amerikaanse poësie van ná September 2001, teen die grein van enige bekende tradisie. “ As sy nét hierdie opmerking as uitgangspunt gebruik het en die hele bespreking in daardie teken bespreek het, sou haar bespreking moontlik meer verstaanbaar gewees het. Maar sy sê dit net en huppel dan voort na haar volgende insig, en dan nog een, en nog een.

Soos dit is, probeer sy om die rykdom aan inhoud van die gedigte alles onder die loep te bring – sekerlik ’n onmoontlike taak.

Wat inhoud betref, is dit gewis nie ’n swak poging nie. Van Vuuren bly een van die beste ontleders van digkuns, dis net jammer dat sy nie haar insigte kan formuleer op ’n manier wat vir ’n koerantleser onmiddelik sin sal maak nie. Het hierdie bespreking by LitNet verskyn, sou sy die oorvloed van ruimte sekerlik aangewend het om baie van die hangende opmerkings te belig.

Ongelukkig is die bestemming van haar resensie ’n koerant met ruimtebeperkings en ’n leserspubliek wat die resensie “koud” lees. Verloor mens sig van dié konteks, verloor jy ook jou lesers.