Sondaars

Die uitpasseer van Wilbur Smith het my aan my pa laat dink.

Hy was een van die vorige geslag lesers. Hy het my in die plesiere van boeke probeer interesseer met James Hadley Chase, Robert Ludlum en, belangrikste van almal, Wilbur Smith. In ’n stadium, iewers in die tagtigs, het hy ewe trots Afrikaanse vertalings van Smith se stories vir my as geskenke gegee: Manne onder manne en Die engele ween.

Ek het gou gesnap dat dit maar net Milfs & Baboons vir die boyz was, met ’n goeie dosis skop-skiet-en-donder daarby. Hy het die boeke in elk geval by sy boeke op die rak geplaas. Wat ’n tipiese ding is vir mans om te doen. Gee ’n geskenk wat jyself eintlik wou gehad het, en annekseer dit terstond wanneer die geskenkpapier afgeskeur is.

So, ek doen nie eintlik Wilbur Smith nie. Om die waarheid te sê, toe ek sy naam sien op die internet, toe is ek sommer van voor af in ’n diep geestelike vloermoer in. Al die ou argumente wat ek en my pa gehad het oor die vrou se rol in die samelewing en die huwelik. Hoe ons oor etiek baklei het ná my egskeiding en die dinge wat hy vir my gesê het met my tweede troue saam.

Ek het issues met mans, my huidige ene uitgesluit. Hy is cis, en gee nie om as ek sê ander mans is sexy nie. Hy verwar nie passie met jagsheid nie. Dit was my pa se probleem. Hy het geglo in monogamie en die heilige huwelik, daardie konstruk waarin mans hul geleidelik van passie speen en uiteindelik na hul huweliksmaat kyk asof dit hul suster is. Nóg man nóg vrou durf hulself oorgee aan rampante jagsheid want dit sal die goeie orde versteur. Bla bla bla.

Niks is ooit eenvoudig wanneer daar hormonale reaksies by mans en vroue is nie.

Nou sal julle vestaan hoekom ek sterk geïrriteerd was toe ek sien Rapport Boeke plak die opskrif Die sondes van die vaders op Valda Jansen se bespreking van Kompoun, Ronelda S. Kamfer se debuutroman. Daai uitdrukking behoort eintlik op ons landsembleem te wees in die plek van !ke e: /xarra //ke.

Dis ons verstekposisie. Niks nuuts daaraan nie en eintlik ’n baie obvious dog boring opskrif vir ’n resensie oor ’n boek wat volgens die resensent sal sorg dat die Afrikaanse letterkunde nooit weer dieselfde sal wees nie.

Dis ’n groot stelling daai, en ek het die resensie ’n paar keer gelees voordat ek die noodwendige besluit moes neem dat Valda Jansen nie die ding vir my doen nie. Sy sê baie oor die inhoud en oor die skrywer, oor die woede en die waarnemings en die woorde. Maar haar resensie is nie dermate gelaai met kritiese substansie dat dit daardie opmerking kan dra oor hoe Kompoun die Afrikaanse letterkunde gaan raak nie.

En ek wil Jansen só graag glo – die Afrikaanse letterkunde, en die literêre kritiek daaromheen, het werklik ’n goeie skop onder die gat nodig. Tog kan ek nie wegkom van die idee dat Jansen se bespreking alte netjies inpas by die oorheersende verskynsel van claquekritiek nie. Die vergoelikende resensie deur ’n goedgesinde resensent, op dieselfde vlak as byvoorbeeld Sarel Venter se kreet van plesier oor Hennie van Deventer se Koerantkamerade (LitNet).

Wat het Jansen nié gedoen nie? ’n Paar dinge: Die raakpunte en verskil tussen Ronelda S. Kamfer se Kompoun en die literatuur oor die armblankes van die jare dertig; die voortdurende sosiale trawal weens armoede en die voortsetting van Apartheid-gemeenskapsstrukture. Om enkele aspekte van die groter kompleks te noem. Ek soek nie ’n opsomming die stories in die boek nie. Ek wil weet waarheen die tentakels oral uitreik, op alle vlakke.

Sy noem dat Kamfer in uiterstes skryf en dat haar karakters in uiterstes praat, maar bly in gebreke om die uitwerking daarvan op karakterisering, toon, styl en afwisseling binne die roman self te bepaal. As mens Jansen se resensie lees, deins mens terug voor die lees van die roman omdat die indruk gewek word dat dit ’n skellende roman is, humerigheid sonder verligting of katarsis.

’n Kritiese benadering sou veel meer aspekte ter oorweging gebring het. Die een eie insig wat my die blyste maak, is dat die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel, wat op so baie maniere geslagte van leerders in die steek gelaat het, tog sterk genoeg is om ’n skrywer soos Kamfer op te lewer. Iemand wat sonder huiwering of mooiskryf bereid is om die eie ervaring te ondersoek. Implisiet in die publikasie van Kompoun is die verdere ontwikkeling van ’n unieke skryftalent.

Ek is nie ’n politikus nie, en nog minder ’n gypsey, daarom kan ek nog hunker na iets soos ’n ideale situasie. Ek bekommer my siek oor die kompartemente waarbinne Suid-Afrikaners nog lewe op haas elke terrein lewe.

Valda Jansen is ’n gesaghebbende resensent, maar dit sal vir my veel meer interessant gewees het om te sien hoe iemand uit die voorheen uitgelese geledere reageer op die woede in hierdie roman. Wilbur Smith en my pa se mense.