Smoelneuker

’n Resensie wat die leser wil lok met die woorde “Die interessantste aspek van ’n ietwat teleurstellende nuwe boek” nooi mens nie juis om dit te lees nie. Maar die resensent is Hermann Giliomee, en die boek handel oor die Afrikaner-Broederbond, of Afrikanerbond soos dit deesdae bekend wil staan:  O.J.O. Ferreira se Broederskap: Eeufeesgeskiedenis van die Afrikaner-Broederbond en die Afrikanerbond 1918-2018. Daarom het ek dit met groot belangstelling end-uit gelees afgelope Sondag in Rapport.

Synde ’n gerekende historikus maak Giliomee eers ’n wye draai by al die vorige boeke wat oor die AB verskyn het. Hy lys hulle almal, en dit is nogal inseggewend wat hy alles daaruit oprakel.  Die belangrikste is sekerlik dat daar reeds ’n enorme stuk navorsing oor dié geheime organisasie gedoen is, en dat dit duidelik té omvattend is vir publikasie. Nou moet mens in universiteitsbiblioteke gaan soek daarna. Vir diegene wat nog toegang tot sulke biblioteke het, die skrywer is Ernst Stals, en Giliomee dink hy is die bye se bene.

Wanneer hy by die boek uitkom waaroor die resensie eintlik gaan, O.J.O. Ferreira s’n, is hy louwarm tot koud in sy reaksie. ’n Groot deel het hom verveel, maar daar is darem iets wat sy aandag geboei het, naamlik ’n bespreking van hoe die AB van die jare tagtig af tot nou gesukkel het om “leiding te gee”. Daardie taalgebruik is genoeg om mens se kliere te laat verkrummel. Maar dis nou seker hoe dit is. ’n Geheime organisasie wat nie meer alte geheimsinnig is nie, se ledetal kom oorwegend uit 8% van die Suid-Afrikaanse bevolking, en hulle wil uit hul eie kom “leiding gee”.

Die rede hoekom koerante graag gesaghebbendes vra om boeke soos hierdie te resenseer, is om die boek te meet aan bestaande literatuur en feite. ’n Meer ideale persoon as Giliomee kon Rapport nie gekry het nie. Sy liefde vir Afrikaans en die Afrikaner is nie onder verdenking nie, maar ek sou verbaas wees as hy ooit ’n lid van die organisasie was.

Wanneer hy die boek begin meet, skiet dit duidelik vir hom hopeloos te kort. Hy wys daarop dat in die boek se opsomming van die Stals-manuskrip daar min of geen verwysing is na twee gebeurtenisse waar die AB ’n baie sterk rol gespeel het – die Ekonomiese Volkskongres van 1939, en die ander is ’n Bondsraadvergadering in 1956 waar voorgestel is dat die destydse NP-regering deur kwotas steun aan Afrikanerondernemings moes gee.

Danksy Anton Rupert en Andreas Wassenaar is daardie idee “van die tafel gevee”. Van hier af is dit ’n bitter interessante resensie. Die boek spreek op sy sterkste tot Giliomee wanneer dit gaan oor die sukkeljare van die organisasie sedert die jare tagtig. Hy skets ’n prentjie van ons ontgogeling, en haal dan vir Niël Barnard aan. Barnard, voormalige hoof van die nasionale intelligensiediens, het daarop gewys dat meeste lede van die AB, toe daar in die vroeë jare negentig om poste meegeding is, nie die moed van hul oortuiging gehad het om te erken dat hulle wel lid van die AB was nie.

En dan kom hy by sy slotvraag, wat ’n mens nogal beïndruk omdat hy so openlik agterdogtig is oor die AB se ou mantra van dienslewering: “Die historikus moet inderdaad ook die vraag stel: Het die besluit om ’n AB-lid te word, veral sedert ongeveer die laat 1960’s, oor loopbaanbevordering of oor toewyding aan die saak van Afrikaans gegaan?”

Daardie vraag gaan nog lank bly hang in ons midde. Baie mense dink hulle weet wat die antwoord is.

Dit is ’n lang resensie, maar dit tel intensiteit op soos dit ontwikkel, en eindig dan met een van die grootste smoelneukers wat ek nog in ’n bespreking van ’n feiteboek gelees het.