Satiries

Satire is ’n genre waar, om Kerry E. Wagner se wyse woorde effens te verdraai, ’n mens maklik verbeelding met intelligensie kan verwar. Die wonderlike insigte en vlymskerp humor kom nie altyd lekker deur nie. Nie almal kan op dieselfde vlak as Voltaire, Evelyn Waugh, PG Wodehouse, Kurt Vonnegut of Charles Dickens beweeg nie. En verstaan word nie.

Dit sou maklik wees om te sê dat daar ligjare lê tussen Voltaire en Schalk Schoombie se satire. Crito sou ewe geldig kon argumenteer dat meer mense vandag vir Schoombie se Rooi haring sal verstaan as wat daar mense sal wees wat Voltaire se werk sommer met die eerste lees toeganklik vind.

Dit is ongelukkig ook nie altyd te sê nie. Die resensies wat die afgelope twee weke verskyn het van Schoombie se Rooi haring (Jean Meiring in Boeke24, Deborah Steinmair in Rapport Boeke) illustreer dit maar net té goed.

Om die twee resensies na waarde te skat, moet mens jouself afvra in watter mate die resensente op hoogte was met die satiriese onderbou. Meiring kom ná ’n indringende uitleg van die verhaal tot die slotsom dat Rooi haring se teiken “Cluedo-agtige verhale van weleer” is. Daarmee gooi hy ’n evaluatiewe kombers oor Schoombie se fiksionele konstruk wat helaas erg negatief is.

Dit is duidelik dat hy ’n suiwer literêre poging van Schoombie verwag, en sê dit ook: “Ongelukkig laat Rooi haring ’n mens onversadig. Maar ironies ook met die besef dat Schoombie ’n werklik talentvolle storieverteller is wat sy rug eerder op truuks soos dié moet keer en weer ’n properse literêre roman soos sy debuut, Boomkastele, behoort aan te pak.”

Ek het agting vir Meiring se oordeel, maar ek wonder tog of hy nie by ’n ander slotsom sou uitgekom het as hy die verhaal met dieselfde gewilligheid benader het as Steinmair nie.

Sy sê “Schalk Schoombie se Rooi haring is inheems, maar met skeute geheime bestanddele uit eksotiese oorde. Dis universeel en tydloos. Daar is teelepels Agatha Christie, Dorothy L. Sayers, P.D. James, eggo’s van flieks soos Who Is Killing the Great Chefs of Europe, The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover en Fellini se rolprente in die kombinasie van gesofistikeerdheid en aardsheid, met eksentrieke, groteske karakters, oordaad en sensualiteit.”

Die leser van die resensie moet nie net aanvaar dat die teiken Cluedo-agtige verhale is nie. Daar word ’n wye raam van verwysings gegee, en daarmee word die lees van Rooi haring iets heel anders, sou Crito skat.

Steinmair besef skynbaar ook dat dit sal lol as die leser nie die verwysingsveld het wat sy het nie. Haar eindevaluering, “Rooi haring is misdaadfiksie uit die heel boonste rak op die spens van ’n baassjef “ word dan ook opgevolg met “Dit wyk wel betekenisvol af van die gewone misdaadfiksieresep en ek kan net hoop dat Afrikaanse lesers gereed is om te lag, verlei te word, na te dink en aan geregte te proe te midde van die dolle speurtog.”

Steinmair gee vir die koerantleser die sleutels wat nodig is om Rooi haring te dekodeer; Meiring se boodskap is uiteindelik meer aan die adres van die skrywer gerig. Uiteraard is Meiring se resensie nie minder geldig as Steinmair nie, Crito het net die gevoel dat dit veel meer sou gewees het as hy verder as Cluedo gekyk het.