Poppekas

Koop as sagteband.

Koop as e-boek.

Ek was aangenaam verras deur Poppekas, want die storie was so onverwags. Kan Deborah ‘n riller skryf? Duidelik kan sy. Haar vorige werk het my nie voorberei op die jollie lekker storie wat ek in hierdie boek raakgeloop het nie.

Poppekas is ‘n slim riller met soveel kinkels dat jy ná elke klompie bladsye dink: Deborah, jou bliksem.

Alles begin wanneer ‘n nagsub van ‘n koerant in die magtige Immedia-groep saam met ‘n kollega gaan kyk na die teatrale inploffing van ‘n paar koeltorings in Kaapstad. Tydens dié gedruis, kap die kollega om. Voor ons heldin egter die noodnommer kan bel, word die man weggedra deur vier vreeslik amptelike menere en dan verdwyn hy.

Sodra die nagsub dan begin navraag doen oor die kollega se welstand, word sy in die pad gesteek, haar vriendin in die personeelafdeling word verplaas en ‘n aantal boewe begin haar dophou.

Dit neem nie baie lank nie voor die leser agterkom dat Immedia besig is om te eksperimenteer met menslike poppe nie – hierdie poppe word geprogrammeer om gehoorsaam hulle werk te doen.

Veel meer van die verhaal gaan ek nie uitlap nie, want ek wil nie spoilers inbou nie.

Metaforiese denke

Ons peetkind, ‘n pragtige veertienjarige tiener met baie lang bene, was mal oor Poppekas. Haar ma, ‘n ewe mooi veertigplusser met ‘n enorme stuk lewenswysheid agter haar, het dit eweneens geniet. Die boek werk dus op vele vlakke.

Ek sou graag enkele slim punte wou uitlig waarna ‘n leser kan uitkyk, sonder dat ek die storie gaan weggee.

1. Kapitalisme: Ek het reeds die menslike outomate genoem. Aanvanklik lyk dit of die Immedia-groep besig is om op ‘n slim manier van hulle menslike werknemers ontslae wil raak. Dink daaraan: rekenaars is duur om te installeer, maar daarna ontvang hulle nie ‘n salaris nie, hulle neem nie verlof nie en hulle word nie siek nie. (Terwyl ek dít tik, dink egter nou ek aan al die rekenaars wat ek al moes hospitaal toe neem, maar goed...)

Coleman Andrews, daardie Amerikaner wat ‘n tyd lank in beheer was van die SAA, was bekend daarvoor dat hy outomatisasie teengestaan het. Dít het vir hom vriende gekoop in die vakunies, want hy wou werk skep. (In Suid-Afrika word vliegtuie steeds met die hand gewas, in Europa glad nie.) Wanneer dit dus blyk dat die Immedia-groep maniere soek om meer rekenaars in te bring, skyn die res van die boek baie eenvoudig te wees. Wat sal byvoorbeeld gebeur as jy ‘n rekenaar kan oplei om bestuursfunksies oor te neem? Slegs die harde feite sal oorweeg word – geen emosies sal meer te sprake wees nie.

Daar is ook ‘n kort, grafiese scéne waar ‘n redelik hooggeplaaste amptenaar ‘n vroulike outomaat verkrag. Tegnies, wel, is dit nie verkragting nie, want sy kan nie voel nie. Maar die metaforiese saadjie word geplant.

Die boek is egter nie eensydig in die verdoemenis na wins nie. Die vraag word selfs openlik gevra of daar nie iets kan wees soos ‘n kapitalisme met ‘n sosiale bewussyn nie?

2. Mag: Poppekas maak egter ‘n nog belangriker punt. Mag maak mense mal. Ek gaan beslis nie die storie uitlap nie, maar die werklike skurke blyk toe nie diégene te wees wat ons aanvanklik verdink nie. Mense kan ook soos outomate agter ‘n leier aanloop. Dink aan Nazi-Duitsland se Hitler, as jy liefs nie aan Suid-Afrika se Malans en Verwoerds wil dink nie, of dink aan Malema wat so gewild is.

Dit is toevallig menslik om, soos outomate, jou emosies en eie denke af te stomp sodat jy klakkeloos ‘n leier, of ‘n ideologie, wil volg. In die boek word selfs die magtige Immedia-groep uiteindelik ‘n slagoffer van ‘n magshonger kabaal wat ménse soos outomate misbruik – moord, roof, verkragting en breinspoeling word op ménse uitgevoer, ménse word uit die weg geruim met dieselfde gebrek aan emosie waarmee ‘n rekenaar afgeskakel word.

Toe ek Drie rooikoppe, sewe dae en een stad geresenseer het, was ek krities daaroor dat die ultraregse man in die boek soos ‘n moroon uitgebeeld word, want, het ek gevoel, dis eers wanneer die leser in aanraking kom ménse waarvan jy hou, net om gewalg te word deur hulle ideologie, dat die impak van ‘n geloof in die Herrenvolk jou die hardste tref. Hoe kán so ‘n oulike mens sulke snert glo?

Deborah Steinmair se Poppekas kry dít reg. Die mense waarvan jy die meeste hou, is uiteindelik ook diegene wat jou die meeste ontstel.

3. Denke: Ek dink die boek sê uiteindelik dat jy vir jouself moet dink. Kyk bietjie wie (of wat?) uiteindelik self dink en dan die oplossing bied... Dis ‘n verassing, glo my.

Is dit moontlik dat hoogs intelligente en baie vriendelike mense soos outomate agter ‘n ideologie kan aanhardloop? Ja. Is dit moontlik om buite jou geprogrammeerde/gebreinspoelde self te kan dink? Ja.

Ons kan almal soos marionette in ‘n poppekas aan toutjies dans. Hoe moeilik dit ook mag wees, ons moet die toutjies knip.

Kritiek?

Ek het plek-plek gewonder oor die tegnologie. Diegene wat iets van selfone verstaan, sal weet hoe verspot maklik dit is om mense se posisies te bepaal deur middel van driehoeksmeting. Ek het dus hier en daar gewonder hoekom sekere mense / objekte nie makliker opgespoor kan word as ander nie. Daar is ook een bepaalde ontsnapping wat slim is, maar vanuit ‘n vreemde plek moes plaasvind. Julle sal gou sien wat ek bedoel as julle daar kom. Ek vermoed die simboliese aard van hierdie “tronk” was van meer belang as die realisme.

Nie een van my probleme neem egter die pret van die boek weg nie. Ek sukkel ook soms om Margie Orford se logika te volg, en tog werk haar boeke. Ditto met Steinmair se Poppekas. Elke swaai in die plot vra van jou om jou eie kop te herprogrammeer. Dit is ‘n slim riller met baie indrukwekkende metafore. Selfs kritiese rillerlesers sal die enkele vrae wat ná die tyd by jou bly, kan vergewe.

Ander werk

Steinmair het gedebuteer met ‘n onderskatte digbundel, A see-through suitcase.

Haar eerste roman, Marike sa laaste dans, het ek baie geniet. Sy het daarmee die Jan Rabie-prys ontvang.

Poppekas het my verras. Koop dit en geniet dit.

Haar volgende roman, Die Neus, word binnekort vrygestel.

* * *

Oor die foto van Deborah: Ek het dit by die Woordfees geneem. Canon 7D & Canon 85mm f1.8 USM, 1/125 f2.8 ISO200.