.png)
Boswell, Pagel, Wilkie – wie die sirkus in die laaste helfte van die vorige eeu geken het, het Francesco, die witgesig-nar geken. Amper vyf dekades lank het hy geslag na geslag in die Groot Tent met sy manewales laat skater.
Francesco het in my hart gekruip in Augustus 1978 toe ons ure onder vier oë vir die rubriek Onder Vier Oë in die dagblad Beeld gesels het. Gestroop van sy wit poeier-masker en peperduur Paryse kostuums, was Gilyan Francesco ‘n fyn mens-mens, het ek ontdek.Francesco het ‘n tweede keer in my hart gekruip toe hy my 20 jaar later, einde 1997, uit die bloute in die Kaap bel. Hy sien in die koerant dat ek gaan aftree. Waarom? “Jy is dan nog so jonk.” Weer het die mens agter die narremasker my verras.
Dié Johannesburgse pruikmaker, skilder en filosoof was ‘n groot geselser met hande wat nooit tot rus kom nie – soos blare wat grond toe fladder, het ‘n resensent hulle beskryf. Ons onderhoud was ‘n fees.Francesco was Suid-Afrika se enigste witgesig-nar: “die aristokraat van die sirkus; die heer van die narre; die man wat die antwoorde ken en die praatwerk doen”. In die wêreld was in daardie stadium net vyf ware narre. Van die vyf was hy die enigste akteur. Om ‘n witgesig te word, moes hy kursusse volg in ballet, drama, perdry en musiekwaardering.
Alles het een aand op Colenso begin toe die legendariese Madame Pagel vir hom sê: “Jy gaan ‘n witgesig word. Gaan maak vir jou ‘n kostuum.”Hy het gehoorsaam – die kostuum en die naaimasjientjie waarop hy dit gemaak is, is later in ‘n spesiale Francescokamer in NALN (Nasionale Letterkundige Museum) in Bloemfontein uitgestal – maar later het hy in verset gekom en die kostuum in haar woonwa geslinger. “Ek wil nie ‘n witgesig wees nie: ek haat dit,” het hy weerbarstig uitgeroep. Sy het net gelag en hy het haar hoor sê: “Hy sal regkom”. Sy het gelyk gehad. Hy het … en hy was nooit spyt nie.
Ten tye van ons onderhoud het Francesco 52 kostuums besit, almal “volledige kunswerke” met blinkers en pêrels, en gemaak deur die beroemde Madame Viccairre in Parys, die Dior van die sirkuswêreld. Elkeen het daardie tyd sowat R1 000 gekos, wat Francesco met ‘n vonkeling laat opmerk het: “Ek is ‘n miljoenêr … in blinkertjies!”
Die Francesco’s kom van Italië. Sy ouers – akrobate en sweefstof-artieste – en sy grootouers was ook sirkusmense. Hyself is na ‘n leeftyd by die sirkus weg, omdat hy “moeg geword het om net as hanswors beskou te word”.Hy was ook gesteurd dat sirkusbase enigiemand met ‘n geverfde gesig in die ring stuur om die mense te laat lag. Hy wou “die mooi tradisie van die nar” beskerm. In sy sierlike kostuum, en agter sy verf, wou Francesco hê dat die nar, buiten lawwe grapjas, ook ‘n realistiese karakter moet wees – iemand wat met die wisselvallighede van die lewe worstel, wat gedurig val, maar telkens weer opstaan om verder te stry. Hy het besef hy wil mense ook iets gee om oor na te dink.
Eers toe hy ‘n eie groep op die been gebring het, het sy nar-wees vir hom “werklik sin en betekenis gekry”. Die groep het oral lof ingeoes. Hy is, dalk die eerste keer, as volwaardige arties in eie reg erken en waardeer – ‘n nar in die klassieke sin van die woord. Daarna het hy ‘n narklub met 75 000 lede vir kinders begin. Een goeie daad per dag was die voorwaarde vir lidmaatskap. “Ek het ‘n sterk geloof, ek glo ek is God se nar en dat as jy God agter jou het, jy nie verkeerd kan gaan nie. Dit is wat ek my kinders leer.”
Hy wou graag as ‘n “leermeester-filosoof” brûe tussen rasse help bou – ‘n ideaal wat grootliks onverwesenlik gebly het omdat die ouderdom hom ingehaal het.
Sy grootste skrik in die sirkus het Francesco vroeg in sy loopbaan gehad. Die leeus se vertoning was pas klaar en die narre moes oudergewoonte ring toe om die publiek se aandag van die gewerskaf met die tralies af te trek. Francesco was net binne toe hy bemerk die tonnel is nie toe nie, en daar kom leeu se kind. Met sy yslike stewels het hy die tralies gestorm en – tot groot vermaak van die gehoor – vergeefs probeer om uit te klouter. Die leeu het hom net ‘n kyk gegee en weggedraf.“
Hy’t seker gedink: ‘Jou eenvoudige ou gek’”, het Francesco gelag.
Vir die dwerg Tickey het hy ‘n sagte plekkie gehad. “Hy is my held. As hy ’n normale man was, sou hy sonder twyfel ons heel grootste akteur gewees het.”ÊÊIn die sewentigs het Francesco ‘n aanloklike aanbod uit Australië ontvang, maar “hene mens, ek is ‘n Suid-Afrikaner. ‘n Trotse een. As ek moet padgee, wie bly oor? Dis net ek en Tickey.”
Nou is Francesco en Tickey albei intussen weg. Ja, wie bly oor?
Gilyan Francesco is op 15/7/2001 oorlede
Comments