‘n Ander geskiedenis

Een van die vrae waarmee meeste Suid-Afrikaners worstel, en wat daagliks uiting vind in die politiek, ongeag mens se invalshoek, is: Hoe anders kon dit nie gewees het nie? As die regte mense op die regte tyd nugtere, versiende besluite geneem het, sou ons geskiedenis veel anders verloop het.

Byvoorbeeld: Gestel die “Naturellen Grond Wet” van 1913 is nooit deur die Volksraad aanvaar nie. Gestel dat daar in sy plek voorsiening gemaak is vir grondbesit deur almal?

Volgens resensent Wium van Zyl beskryf Karel Schoeman in Imperiale Somer: Suid-Afrika tussen oorlog en unie 1902-1910 presies hoe sleg die toestande in daardie tyd was, “. . . die armblankes van Fordsburg of lokasiebewoners van Beaufort-Wes, die werkloses van Kaapstad, die bywoners en onteiende swart kleinboere van die binneland.” En dat dit slegs die imperiale bewindhebbers was wat voordeel getrek het uit die situasie.

Wat ek van Van Zyl se bespreking hou, is die skalkse oog waarmee hy die skeppende skrywer van die historikus onderskei. Uiteraard dui hy die struktuur van die argumentasie aan – niemand sal ’n Schoeman-werk kan lees sonder om bewus te wees van die rigsnoere wat die betoog onderlê nie.

En betoog is dit sekerlik wel. Sê Van Zyl: “Die skrikbeeld waarop die boek aanstuur ….” Enersyds erken Van Zyl die bewustheid by Schoeman van die sosiale opset, andersyds die geskiedkundige belang van daardie verfoeilike wet van 1913.

Hoe anders kon dit gewees het? Wium van Zyl dui aan dat mens daardie vraag ten beste sal kan antwoord as jy hierdie boek van Karel Schoeman as agtergrond lees. ’n Baie goeie resensie.

Na die poësie. Waar Joan Hambidge in Boeke24 vir Ronelda S. Kamfer se Hammie bespreek. En daarin die interessante opmerking maak dat Kamfer haar waarskynlik nie veel sal steur aan Hambidge se bespreking  nie: “’n Mens kan jou voorstel hoe my resensie eweneens versnipper sal word met ’n hoonlag en ’n gevoel van wat weet jy van my situasie.”

Wat beteken dit? Dat daar onafbreekbare skanse tussen veskillende groepe mense in Suid-Afrika is? Dat Kamfer dalk voel dat as mens nie dáár was nie, jy haar emosies en gedigte nie volledig kan begryp nie?

Ek gaan nie antwoorde hierop probeer uitlê nie. Wat ek wel kan sê, is dat ek ná daardie sin van Hambidge die resensie klaargelees het, en toe verskeie male herlees het.  Volpunte vir Hambidge se weiering om haar kritiese blik op die digkuns ondergeskik te stel aan die emotiewe aanslag van Kamfer se kuns. En volpunte aan Kamfer vir haar eie verskansing in “slapende honde”.

Daniel Hugo het dit eweneens in Boeke24 oor Die heel mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, saamgestel deur Fanie Olivier. Ek voel min of meer dieselfde daaroor as oor Marius Crous se resensie van dieselfde boek. Hugo se bespreking is formidabel, en sy waarskynlike lesers is die samesteller van die bundel en literatore.

Hy het dit sekerlik besef, want op ’n punt gee hy toe dat hy besig is om op leemtes te fokus. Ek wens hy het net daar gestop, en die hele resensie oorgeskryf om te verduidelik hoekom die bloemlesing vir hom ’n “dubbele plesier” is.

Ek sal André Pretorius nie verkwalik as hy voel dat hy aan die agterste speen suig met Helen Schöer se resensie van sy Italiaanse Intermezzi (Boeke24) nie. Schöer spreek haar goedkeurend uit oor die deel van die boek wat vertel van Pretorius se bewegings van Rome suidwaarts. Duidelik dinge waarby sy aanklank vind.

Maar sy erken ruiterlik dat Pretorius haar “agterlaat” wanneer hy oor die “hoërorde-plesiere” soos opera, kuns en argitektuur skryf. Ek respekteer haar eerlikheid hieroor. Tog vra ek myself af hoekom daar nie gesoek is na ’n ander resensent vir ’n boek van hierdie aard nie, iemand soos die veteraan musiekjoernalisteThys Odendaal, Nic de Jager of Louis Heyneman?

Die antwoord lê waarskynlik in ’n mate daarin dat die boek self ’n veeltal van hoeke het. Hoekom nie twee boeke skryf, een oor die verhewe kunste, en die ander oor die gewone vreugdes van ’n Italiaanse reis nie? Nouja, die uitgewer had seker goeie redes om die boek in sy huidige vorm te publiseer, en die boekeredakteur se keuse van resensent het oorgehel in die rigting van iemand wat tot die grootste aantal lesers sou spreek.

Maar op hierdie manier beweeg ’n boekeblad in die rigting van “dumbing down”, ’n beskrywing wat tot joernaliste se ergernis dikwels koerante ten laste gelê word. In hierdie geval is dit die uitgewer wat moet pa staan vir die moles.