Naklanke

  

My eerste kennismaking met Dory Previn het via Liza Minelli geskied. Dit was in 1970, en ek was iewers tussen die army en die grootmenslewe. Ek het Minelli se fliek The Sterile Cuckoo in ‘n bioskoop in Johannesburg gaan sien, en in die klankbaan daarvan die Sandpipers ‘n liedjie hoor sing wat my baie lank bygebly het, “Come Saturday Morning”, met sy woorde wat so natuurlik in die metrum inskakel:

Come Saturday morning

I’m goin’ away with my friend

We’ll Saturday-spend till the end of the day

Just I and my friend

We’ll travel for miles in our Saturday smiles

And then we’ll move on

But we will remember long after Saturday’s gone

 

Dit was Dory Previn wat daardie lirieke geskryf het.

 

Twee jaar later vra ‘n universiteitsvriendin, Marica van der Westhuizen (vandag Otto), my een Saterdag om op een van my gereelde ekspedisies na Musica se winkel in St. Georgestraat (destyds dié platewinkel in Kaapstad) vir haar Dory Previn se On my Way to Where te koop. So gemaak, maar toe ek tuis eers daarna luister voor ek dit vir haar gee, was dit verby, was Previn onder my vel in. Moes vir Marica ‘n ander eksemplaar gaan koop.

 

On my Way to Where (oorspronklik in 1970 uitgereik) is die plaat waarna ek in 1972 die meeste geluister het naas Bob Dylan se Highway 61 Revisited. Ek het ‘n smagting na goeie lirieke ontwikkel, en Previn het dinge openbaar en gevoelens uitgelok wat ek nooit geweet het dáár is nie.

 

Ek en twee koshuisvriende, Douglas Lawrie en David Naudé, het ure lank die plaat oor en oor gespeel en probeer om vir mekaar te verduidelik watse nuwe betekenisse ons in eenvoudige frases raakgeluister het. Dit was vir my in daardie jaar soos die digkuns van J.H. Leopold of Lucebert ook was: dit het my na binne gedraai, verras deur dít wat ek buite kon ontrafel.

 

Liedjies soos “Scared to be alone”, “With my Daddy in the attic” en “Beware of young girls” word deel van mens se bewussyn, of jy dit wil of nie. Dit was, bygesê, indertyd ‘n taamlike skok om op ouderdom twintig die vrolike, wulpse val van ritme en woorde te hoor, dáár by die kruispad waar ‘n meisietjie-stem sing van bloedskande en die Stockholm-sindroom:

 

With my? Daddy in the attic

With my? Daddy in the attic

That is where

My being wants to bed

With the?mattress ticking showing

And the tattered pillow slip

And the pine?unpainted rafters overhead

With the?door closed on my mama

And my sibling competition

And my Shirley Temple doll

That truly cries

And my essay on religion

With the pasted paper stare

Proving tangibly?I’d won the second prize

 

With my? Daddy in the attic

With my? Daddy in the attic

That is where?my dark attraction lies

With his?madness on the nightstand

Placed beside?his loaded gun

In the terrifying nearness

Of his eyes

 

Net om mens heeltemal te ruk, sluit Previn die album af met “Mr Whisper”, die verhaal van haar waansin en die manier waarop dit behandel is. Een van die mees ontredderende liedjies wat ek nog ooit gehoor het.

 

‘n Paar maande later koop ek toe by die ou Hillbrow Record Library haar ander twee plate van 1971, Mythical Kings and Iguanas en Reflections in a Mud Puddle / Taps Tremors and Time Steps. Om te sê dat hierdie twee plate my vriendekring soos ‘n atoombom getref het, is om dit ligkens te stel.

 

Op Mythical Kings was daar ‘n paar snitte met soveel lewenswysheid dat dit vir ons onmoontlik was om alles te assimileer. Met die verloop van jare het ek gevind dat daardie dinge òf waar geword òf ‘n rol gespeel het in die dinge wat mens self ervaar het op die pad tussen tiener en bejaard.

 

Die verwysingsveld hier was welsiwaar dié van ‘n vrou van sekere jare wat die plesiere van jonger mans geniet, maar nie met jonger vroue kan meeding nie. Vir my was dit toevallig, soveel meer was op die spel:

 

I have flown

To star-stained heights

On bent and battered wings

In search of

Mythical kings

Mythical kings

Sure that everything of worth

Is in the sky and not the earth

And I never learned

To make my way

Down

Down

Down

Where the iguanas play

 

Dis moeilik om nie elke snit op die plaat te wil aanhaal nie. “Lemon haired ladies”, “Angels and devils the following day”, The game”. “A stone for Bessie Smith”, “Yada yada la scala” en “Lady with the braid”. Reusagtige liedjies, sterk melodië en pragtig gespeel deur ‘n versameling van die musici wat indertyd in Los Angeles doenig was – maar dit was die lirieke wat jou platgemoer het:

 

Lady With The Braid

 

would you care to stay till sunrise

it’s completely your decision

it’s just that going home is such a ride

going home is such a ride

going home is such a ride

going home is such a low and lonely ride

 

would you hang your denim jacket

near the poster by picasso

do you sleep on the left side or the right

would you mind if i leave on the light

would you mind if it isn’t too bright

now i need the window open

so if you happen to get chilly

there’s this coverlet my cousin hand crocheted

do you mind if the edges are frayed

would you like to unfasten my braid

 

shall i make you in the morning

a cup of instant coffee

i will sweeten it with honey and with cream

when you sleep?do you have dreams?

you can read the early paper

and i can watch you while you shave

oh god the mirror’s cracked

when you leave?will you come back?

you don’t have to answer that at all

the bathroom door is just across the hall

you’ll find an extra towel on the rack

on the paisley patterned papered wall

there’s a comb on the shelf

i papered that wall myself

that wall

myself

 

would you care to stay till sunrise

it’s completely your decision

it’s just the night cuts through me like a knife

would you care to stay awhile and save my life?

would you care to stay awhile and save my life?

i don’t know what made me say that

i’ve got this funny sense of humor

you know i could not be downhearted if i tried

it’s just that going home is such a ride

going home is such a ride

going home is such a ride

isn’t going home is such a low and lonely ride?

 

Reflections in a Mud Puddle was die “moeilikste” van haar plate, omdat dit spesifiek kyk na dinge wat slegs in On my Way to Where gesuggereer is, naamlik haar pa se waansin en die uitwerking daarvan deur die jare op haar, veral sielkundig. Op die tweede sy van die plaat vervleg sy die tragiese Hindeburg-ramp met haar eie lewenservarings.

 

Gee my ‘n paar jaar, eendag sal ek daaroor kan skryf.

 

Die res van haar oeuvre is nie heeltemal op dieselfde hoë peil nie. Mary C Brown and the Hollywood Sign (1972) is die musiek vir ‘n musiekspel, met ‘n rampspoedige besluit deur Previn om meeste van haar sang “oud” te laat klink deur dit deur ‘n soort praatbuis te sing.

 

Live at Carnegie Hall (1973) bevat een snit, “Moon rock”, wat nêrens anders te kry is nie en nogal die moeite werd is om te hê.

 

Dory Previn (1974) en We’re Children of Coincidence and Harpo Marx (1976) skaf mens net uit ou lojaliteit aan. Ek vermoed Previn se trobele emosionele lewe het in hierdie stadium uitgestryk geraak – sy had nie meer die tere nerwe wat sy kon ontbloot nie.

 

Haar laaste album was slegs op die internet verkrygbaar, Planet Blue (2002), ‘n versameling liedjies met ‘n sterk ekologiese inslag, maar powere produksie en vergeetbare melodië.

 

Haar enigste ander album is The Leprechauns Are Upon Me (1958), wat onder die naam Dory Langdon (haar nooiensvan) uitgereik is.

 

Dory Previn is op Valentynsdag 2012 oorlede in die ouderdom van 86. Ek vind troos in haar rype ouderdom, asook die wete dat sy my lewe oneindig meer verryk het as Mia Farrow.

Hy het broos geword, hier in die wilde jare sedert 2005. Jare waarin hy homself uit sy bankrotskap (weens die diefstal van sy voormalige bestuurder) moes lig met ‘n nimmereindigende reeks konserte. Ons het die plesier daarvan op DVD en CD beleef. En altyddeur het mens bly wonder, het hy nog die gawe om iets nuuts te maak, iets te skep wat jou rou senuwees gaan aanraak, soos daardie heel eerste toe jy “Suzanne” gehoor het?

 

Dit gee my geweldige plesier om te kan sê Leonard Cohen het dít nog. Sy stem het nog donkerder geword, nog rustiger. Hy sing nie soseer nie, hy praat op ‘n galop. Maar vergete is die elektroniese geplonk van Dear Heather, en terug is die akoestiese bak.

 

Daar’s ‘n klomp liedjies op Old Ideas wat mens van die eerste oomblik af aangryp. Hy begin weliswaar met ‘n humoristiese liedjie, “Going Home”, waarop hy homself ‘n bietjie opstuur.

 

Maar teen die tyd dat hy by “Darkness” kom, weet jy die bitter heerlikheid is oorheersend:

 

I’ve got no future

I know my days are few

The present’s not that pleasant

Just a lot of things to do

I thought the past would last me

But the darkness got there too.

 

Jy wonder nog of hy regtig alles nog diep binne voel, dan slaan hy jou met “Anyhow”,

 

 

Have mercy on me, baby. After all, I did confess,

Even though you have to hate me, could you hate me less?

 

Jy raak rustig, en dan kom die album se groot snit, “Crazy to love you”:

 

Sometimes I’d head for the highway

I’m old and the mirrors don’t lie

But crazy has places to hide in

That are deeper than any goodbye

 

Leonard Cohen is terug, vir nog ‘n rukkie. Old Ideas sal hom baie lank oorleef.

 

 

 

 

Die woord eksperimenteel in ‘n rock-konteks is té dikwels ‘n teken dat musici hul gebrek aan vaardigheid wegsteek agter losse strukture en atonale geploeter. Met Can is dit presies die teenoorgestelde. Hierdie voorste eksponent van krautrock het in hul geledere twee musici gehad, Irmin Schmidt en Holger Czukay, wat nie alleen geweet het wat Stockhausen bedoel het nie, maar ook wat Steve Reich en Terry Reily “anders” maak, dít terwyl Schmidt ‘n opgeleide konsertpianis (spesialis-vertolker van Brahms) was en Czukay ‘n musiekonderwyser vir klassieke studente. Albei was studente van Stockhausen en albei het gewonder hoe mens die hoofstroom van eksperimentele musiek só kon buig dat dit rock-musiek akkomodeer.

Die groep het met Monster Movie in 1968 gedebuteer, met Malcolm Mooney as sanger, Czukay as baskitaarspeler, klankingenieur en elektronika-boffin (onthou, dit was voor die tyd van behoorlike sintetiseerders), Irmin Schmidt (klawerborde), Michael Karoli (kitaar) en Jaki Liebezeit (tromme en slagwerk). Mooney het mal geword ná hul tweede album, Soundtracks (1970) en is vervang deur die Japanse boemelaar Damo Suzuki. Suzuki had nie die gawe van lirieke uit sy kop leer nie, wat hom die kans gegee het om met elke konsert iets anders te sing, dikwels in Japans.

Tago Mago is ‘n dubbelplaat. Iets wat my elke keer tref wanneer ek na ‘n lang verposing weer daarna luister, is hoe vars en oorspronklik dit elke keer klink. Dit is asof die musiek nie verouder nie. ‘n Bruisende stroom oorspronklikheid; eksperimenteel beslis, maar ongeag hoeveel keer mens dit al gehoor het, daar is altyd iets anders, iets nuuts om jou in vervoering te bring. Geniet dit. Selfs “Peking O” kruip onder jou vel in sodra Liebzeit so ‘n ent in die snit in weer inval.

Dit neem ‘n bietjie inspanning om gewoond te raak aan Suzuki se sang, maar sodra jy besef dat jy dit eintlik net moet aanhoor as ‘n soort uiting van emosie en speelsheid, maak die groter geheel meer sin. Vir my draai alles om Jaki Liebezeit se tromslanery. Hy het sy opleiding in jazz-klubs gehad, en hy is die verbete enjin wat die Can-trein laat voortstoom. As jy ‘n idee wil kry van hoe diep in die funk-groef hierdie groep kon delf, gaan luister na die manier waarop hulle een van Tago Mago se snitte, “Halleluhwah”, op die album Can Live uitspin tot dertig minute van soniese plesier.

Die groep het ná Tago Mago verskeie meer ambisieuse albums gemaak, maar Tago Mago bly die een wat hul grootsheid die beste belig. Onthou, dis hier wat Sonic Youth hul inspirasie gekry het- en dit is ook die eksperimente hierop wat Tangerine Dream, Talking Heads, Joy Division, Talk Talk, Brian Eno en vele meer gehelp het om hul inhibisies te oorkom. Daar word dikwels gesê dat Radiohead anders sou geklink het as daar nooit ‘n Can was nie, en ek is geneig om saam te stem.

Soos die ou geeste wegval, so moet daar mense vorentoe kom om te doen wat Paul Kruger se hart sou blymaak – om te neem ut die verlede wat goed is, en te bou daarop. Seal het dit in 2008 gedoen met sy album Soul. ‘n Klompie liedjies deur die top-kunstenaars van soul-musiek uit die jare sestig en sewentig, gesing soos net Seal kan, en gespeel met die finesse en hardegatgeit van die nuwe eeu se ateljee-boffins.

Nou land Soul 2 tussen ons, en mens begin voel dalk is hier ‘n groeinywerheid aan ‘t ontplooi. As jy terugdink wat hy op Soul gedoen het met liedjies soos “It’s a Man’s Man’s Man’s World”, “I’ve been loving you too long”, “Knock on wood” en “Stand by me”, dan weet jy sommer daar wag iets spesiaals op jou wanneer jy verneem dis liedjies van Marvin Gaye, Teddy Pendergrass en Al Green, om enkele name te noem, wat hy sing hierdie tweede keer.

En man, hy lewer af, as julle my die keurige taalgebruik sal verskoon. Vandat hy sy hemelse stem om die eerste hoë note van Rose Royce se “Wishing on a star” vou, is dit soul-besigheid by uitstek. Net daarna klim hy in onder Teddy Pendergrass se temalied vir die middernag-romantici, “Love TKO”, en hoor jy dat daar gelyke dele swaaibal en diepsiel in sy emosionele vertolking is. Hierdie kenmerk slaan nog sterker deur in sy vertolking van die Miracles se “Ooh Baby Baby”. Ek sidder om te dink hoe hierdie album my sou getref het toe ek nog jonk was en verlief en geneig om my dinge aan te trek.

Dis egter moeilik om te besluit of sy weergawe van Marvin Gaye se “What’s Going On” werklik beter is as Gaye syne– ek het destyds op die regte tydstip na Gaye geluister. Moet my nie verkeerd verstaan nie, Seal se vertolking is eksie perfeksie en is eweneens nie nabootsbaar nie. Dis net dat Gaye se stem ‘n paar druppels testosterone meer gehad het.

So kan ek aangaan. Daar is nie eintlik swak snitte nie. Sekerlik is die kombinasie van goeie materiaal en Seal se stem grotendeels daarvoor verantwoordelik – maar mens moet ook in gedagte hou dat Trevor Horne en David Foster die twee produksieleiers van die album was. Mens sou kon sê die totale paket is in die hemel gemaak.

 Die besoek aan Suid-Afrika van Procol Harum is iets waarna ek uitsien – meer as dié van die Moody Blues, saam met wie hulle reis. Ek moet beken dat ek meer dikwels as wat heeltemal gesond is na die Moody Blues se musiek terugkeer, net om ou emosies en gewaarwordinge ‘n bietjie te toets. Maar Procol Harum is een van die groepe wat deel is van my lewe – soveel so dat ek ‘n klompie jare gelede met groot plesier deelgeneem het aan ‘n e-pos mailing list se skermutselinge oor watter plaat hul beste is, Shine On Brightly of A Salty Dog. (Die deelnemers kon nooit by ‘n antwoord uitkom nie!) Ek kan nie wag om Gary Brooker in lewende lywe te sien en hoor nie – solank hy daar is, is Procul Harum in wese ongeskend. Jammer dat hy en Matthew Fisher ‘n uitval gehad het – Fisher se orrelspel is onlosmaakbaar deel van die groep se klank, en alle orreliste wat ná hom gekom het, boots sy styl na. Ek het al vantevore oor Grand Hotel (1973) geskryf – die groep se eerste werklike comeback nadat Fisher gevlug het. Iets wat ek eers onlangs ontdek het, is dat die titelsnit van dié plaat vir Douglas Adams geïnspireer het om The Restaurant at the End of the Universe te skryf. Daarom, hopend dat Gary Brooker ‘n paar Suid-Afrikaanse musici sal naderklap om die ordentlike ding te doen, plaas ek hieronder ‘n videogreep van ‘n onlangse uitvoering deur Brooker en Procol Harum van hierdie besonderse liedjie. Die beste Matthew Fisher-liedjie waarby Fisher nie betrokke is nie.

Dis Vrydag die dertiende, en op hierdie dag in 1978 het Gordon Sumner, Stewart Copeland en Andy Summers met £ 1500 wat hulle by Copeland se broer, Miles, geleen het, na die Surrey Sound-ateljee gegaan om te begin met die opnames van hul debuutplaat. Dit het hulle ses maande geneem om te voltooi. Ofskoon Miles Copeland danksy die trefkrag van die snit “Roxanne” vir hulle ‘n platekontrak kon beding, het die album aanvanklik nie goed gevaar nadat dit op 2 November 1978 uitgereik is nie. Die twee snitte wat as kortspelers utgereik is, “Roxanne” (oor ‘n prostituut) en “Can’t stand losing you”, is deur die BBC verbied. Maar die groep het verbete konserte gehou, aan albei kante van die Atlantiese oseaan, en teen April 1979 was die album ‘n treffer en The Police beroemd. Sumner het die verhoognaam Sting gebruik, sy onderwyspos bedank en die res is geskiedenis.

Die album self is ‘n vreemde hebried. Dit begin met ‘n sterk punk-inslag danksy die snit “Next to you”, maar wanneer daar ‘n slide guitar-solo in die middel losbars, weet ‘n mens nmiddelik hierdie groep is nie in die verbeeldinglose, melodie-arme groef van punk vasgevang nie. Benewens die reeds genoemde snitte bevat dit ook ‘n ander snit wat deur die jare een van die groepse sleutelnommers in hul konserte was – “So lonely”. In die geheel staan die album in die teken van reggae, punk en rock, plus ‘n intellektueel as sanger, wat die lirieke ‘n uitdaging vir die luisteraar maak.

Moet mens dit koop? ‘n Beter roep sou wees The Police Live of The 50 Greatest Songs. Hulle het hul beste werk eers op Regatta de Blanc (1979) begin lewer.

Teen die tyd dat hierdie album opgeneem is, 2007, het Jane Monheit en haar jazz-trio al soveel ure in nagklubs en konsertverhoë deurgebring dat jy amper nie kan glo dis dieselfde sangeres van Come Dream With Me nie – totdat jy by die snit “Moon River” kom, en jy skielik besef hoe dinge nou eintlik vir Monheit werk. Hier val sy met gemak terug in die arms van haar strykorkes, en hoor jy hoe vlymskerp haar sang is, hoe maklik sy net met enkele verstellings aan ‘n oorbekende liedjie skielik sy hart weer sterk laat pomp. Die openingsnit, “If you went away”, tintel danksy die begeleiding van jazz-trio en strykers, maar wanneer sy by ‘n oorbekende “klassieke” liedjie kom, soos “Moon River”, dan vergeet sy van die kontrabas en tromme, en is dit ‘n nugtere klavier en strykers wat vir haar die speelveld vir haar stem skep. Monheit is ‘n New Yorkse kunstenares, maar dit gaan nie meer lank wees nie dan ken die wêreld haar.

 

 

My vriend Blindehond Wessels, wat normaalweg hom met die blues en motorfietse besig hou, sleep onlangs vir Jane Monheit onder my ore deur. Daar is baie dinge wat mens in die lewe verbaas, maar die konneksie tussen Monheit en Blindehond is iets só onverwags dat dit my ‘n paar weke van bietjies-bietjies luister gekos het om die ding uit te pluis. Jane Monheit kan beskryf word as die Anna Netrebko van jazz-sang. ‘n Donkerkop van wie gesê sou kon word sy smeul te veul. ‘n Stem suiwer en donker, frasering wat soms milimeters van die gebruiklike afwyk om jou net te herinner dis jazz dié. Come Dream With Me is een van haar mees konvensionele albums. Gemaak met die swier van orkes-begeleiding (tesame met ‘n klavier), vertolk sy ‘n dosyn liedjies met die selfvertroue van ‘n Barbara Streisand, of ‘n ietwat formele Diana Krall. Come Dream With Me is ‘n goeie vertrekpunt om haar oeuvre te beluister: benewens die liedjies wat orkestrasie verg en groots in opset is, is daar ook liedjies soos “I’m through with love” waar sy net ‘n wulpse klavier het om ‘n speelpark vir haar stem te skep. Die album bevat twee uitstaan-snitte. Die eerste is “Over the rainbow”, wat die temalied was van die fliek Sky Captain and the World of Tomorrow. Die ander is haar vertolking van Joni Mitchell se “A Case of You”. Dit is ‘n wonderlike liedjie, en Monheit se vertolking is vir my onmoddelik dié vertolking waarna mens moet luister – naas Mitchell s’n, natuurlik.

Ek was nie heeltemal gereed hiervoor nie. Nou nie eintlik werklik tred gehou met wat aan die gang is in Afrikaanse musiek nie – veral nie die alternatiewe sy (as mens dit so ken noem) nie. Met die hulp van Ansie Kamffer het ek darem nou bygekom, ‘n paar weke nadat Brixton Barnard my oorbluf het, en ken ek die verskil tussen Paul Riekert en Trike en Andries Bezuidenhout. Nou moet ek dadelik sê: Hartseer broers, nooitlag susters is ‘n moerse goeie album. Kitaar-georiënteerd, onopgesmuk, behalwe … As jy eers aanvaar dat die plasing van Barnard se stem effe tru in die klankvermenging absoluut korrek is om die maksimum verlatenheid, eensaamheid en enkelingskap te suggereer, dan begin dinge in plek val. Barnard laat sy blik meestal rus op die Afrikaner in ‘n werkersomgewing, dikwels met ongelooflik triestige gevolge – vgl. die man wat in “Berusting” Sondag van die kerk wegbly sodat hy na Jim Reeves kan luister. Donder – kan jy dink wat in sy kop aangaan? Daarteenoor moet jy aandag gee aan die manier waarop die instrumente in “Ford Granada” om mekaar dartel, mekaar aai, rustig vroetel op jou oortromme. “Ford Granada” is ‘n befokte liedjie, die hoogtepunt waarop die album sluit. Dit het verskeie genote wat gehalte betref: “Waarheen nou?” (wat jou tot trane behoort te dryf, was dit nie vir die speelse musiek wat die man se verleentheid relativeer nie), “Sprokie van ‘n fabriekswerker”, “Gelykenis van ‘n blom” en “Berusting”. Uitstekende musisering, prima produksieleiding deur Paul Riekert.

Ek kan nie ‘n klank- of videogreep hierby aanhak nie. Gaan koop dit en luister oordentlik daarna.

(Die CD kan bestel word by [email protected] – R120 + posgeld)

Geen goeie swaaibal sal dit nooit hardop erken nie: Barclay James Harvest het ontsettende mooi musiek gemaak. Ja, ek weet, die arm man se Moody Blues (nog ‘n groep wat mens bewonder en swyg daaroor). Wat mens in 1971 so uit die bloute met Once Again getref het, was hoe die groep stadigaan die oorgang van rock-groep & simfonie-orkes gemaak het na groep-met-mellotron. Op die verhoog was die mellotron meer hoorbaar as op die plaat. Dit was ook in in die era van die groot sanger-komponiste (James Taylo, Jim Croce, Carole King, Cat Stevens) en tot almal se stomme verbasing het die prog-rockers BJH op Once Again ‘n klompie snitte versamel wat dieper in die siel ingekerwe het as wat daardie kunstenaars kon. BJH het op Once Again bestaan uit John Lees (sang, kitaar), Les Holroyd (sang, baskitaar, klawerborde), Woolly Wolstenholme (sang, mellotron, klawerborde) en Mel Pritchard (tromme en slagwerk). Die Barclay James Harvest Symphony Orchestra was onder leiding van Gavin Wright. Trivia: John Lees speel op die snit “Galadriel” John Lennon se kitaar. 

Indien jy die 2002-weergawe op CD in die hande kan kry, sal jy aanduidings vind dat Once Again aanvanklik ‘n soort konsep-album was, met die see en seereis as een van die sentrale motiewe. “White Sails” dui daarop, en sluit aan by die wonderbaarlike “Song for Dying”.