Bekvol

Depressie is iets wat ek van binne sowel as van buite leer ken het. Nié jou maat nie.

Die siekte van die moderne tyd. Die siekte wat sommiges sover dryf om eerder ‘n einde aan alles te probeer maak.

Dis nie depressie wat ek wil bespreek nie. Dis iets wat ander mense met wit jasse en dik brille in elk geval meer vloeiend as ek sal kan doen. Wat my eerder toenemend begin dronkslaan is die aard van sommige mense wat daaraan ly. Nie noodwendig jou bedrukte pessimiste wat almal se lewens loop en vergal nie, maar die sprankelmense, daardie tipes wat ons ander se lewens verryk, lig uitstraal en iets spesiaals bydra tot die ordinêre menswees.

Ek lees gister dat Bruce Springsteen ‘n lyer is. Ek het gehoor van Leonard Cohen, van Mariah Carey en Johannes Kerkorrel. Kosbare Lindie Stander. In my eie vriende- en familiekring is daar dierbare, begaafde mense wat swaarkry, wat dag na dag moet veg teen daardie swaar wolk wat alle vooruitsigte versomber.

Dis ook nie noodwendig selfbeeldkwessies nie. Dis eerder ‘n onvermoë om te cope met die daaglikse sleur en uitsigloosheid. Mens vra wat is die sin (en cos, en tan) van hierwees. Mense wat dalk oorbedeel is met die vermoë om te soek na iets blywends en ewigs in ons troostelose bestaan, in die onbillikhede van menseverhoudinge en omstandighede. In die liedjie Vincent sing hulle “this world was never meant for one as beautiful as you”. Soos pragtige, delikate en kleurvolle paradysvoëls in ‘n star ysterhok. Breyten in die tronk.

Hoe het dit gebeur?

Hoe het evolusie ons verby die punt geneem wat nodig is om effektief te oorleef? Het die oormaat van nuwe breinselle mekaar toevallig begin raaksien en onbedoelde skakelings bewerkstellig? Dieselfde skakelings wat kritiese denke moontlik maak, maar ook ‘n waardering vir die estetiese, kameraadskap, soeke na ‘n transendente goddelikheid – daardie selfde oorgroeide skakelings is dalk ons ingeboude padkaart na die belewenis van seer, berou en skuld. En depressie.

Soos ‘n beswaarde skrywer (oeps – ekself (bloos)) dit eenkeer, dekades terug gestel het:

Met ‘n hamergeklop

teen die sewende steen

is daar wesens gepleeg

van klip en molibdeen.

Hulle doen nog veel meer

as aanvanklik gemeen-

hulle vra “Waarvandaan?”

en soms selfs ook “Waarheen?”

Hulle’s gans onversoen

met die tyd hul verleen:

dis ‘n helse lawaai

tot hul terugkeer tot steen.

Ek bied hier nie veel van ‘n troos nie, ek weet. Ek los dit vir daardie slim mense wat brose strukture van binne af kan help herbou. Solank ons weet ons is nie alleen nie, ons is nie simpel nie – ons is reg, dis die wêreld wat verkeerd-om draai.

Dit klink effens soos ‘n fratsige toebroodjie, maar ek is op die oomblik tussen tandartse.

Ek is moeg vir die rustelose lewe van my ou, jong tandarts. Sy spreekkamer is vol liggies en knoppies, kraakskoon en modern. Dit grief my.

Hy is ook vol slimmighede. Dit grief my. Ek verkies om self die slimmige een te wees.

Dan het hy ook die eienaardige drang om ‘n modernlike soort rubbertapyt agterin ‘n mens se mond te monteer voor sy prosedures, waarskynlik sodat hy nie heeltyd die inhoud van jou ingewande hoef te aanskou nie. Die ding wurg my – dit voel konsuis asof ek ‘n rubberboot probeer insluk. Sonder tamatiesous.

Daar bevind ek my toe vanoggend by tandarts B, na my toe aanbeveel deur die oueres in die gemeenskap.

Heelwat meer bedees in aanbieding, bied die ontvangslokaaltjie grootliks tydskrifte van die era voor Swellendam se republieksverklaring aan. Tretchikoffprent en ou kindersketse teen die muur. Selfs die tante agter die toonbank is bejaard, bedonnerd en besnord.

‘n Ouerige dame met ‘n rooi truitjie kom van agter te voorskyn, pas behandel. Sy het daardie selfde verleë, slap en tevrede glimlag op haar gesig as ‘n gesinsman wat by ‘n bordeel uitsluip. Geen ander mense wag nie en ek is sommer gou in die spreekkamer. Volpunte nommer een.

Die spreekkamer kom uit my era. ‘n Dreunende, lompe grysbruin stoelgedoente vorm die hoofuitstalling, soveel anders as die kliniese, ruimtetydse wit kunswerk van A. Ek sit aan en dit voel of ek ‘n tafelgebed moet doen.

Ons man kom ingestap. My dôner. As ‘n man al ooit ontwerp was om ‘n tandarts te wees, is dit hierdie man. Hy is omtrent net so hoog soos die stoel, hy hoef nie eers te buk om my in die bek te kyk nie. En julle hoef my nie te glo nie, sy assistentjie is net so kort. Kort, fraai en blond. Met hulle twee weerskante van my oop smoel voel dit soos ‘n vulkaankrater, met pigmeë op die rante wat met stokke in die lawa krap.

Soos verwag, het alles vlot verloop. My bek sal my blykbaar nog verduur vir ‘n wyle, my voortande gaan net al hoe kleiner en deurskynender word. Iemand moet dalk verkieslik my biltong vir my kou, maar Jan Klaas kan weer gryns, hoewel skewerig.

Die intrek van die Bosmans het nogal ‘n opskudding in ons klein plattelandse gemeenskappie veroorsaak. Hier was ‘n man met ‘n hoë pos in die staatsdiens, met ‘n mooi vrou en twee pragtige dogters, voorwaar ‘n groot gebeurtenis.

Die hele kerk-en Broederbondhiërargie is opgeroer om vir die vername aankomeling plek te maak. Die tennisklub, vroueaksie en antieke netwerke van skinderklubs is herskik om die sit, staan en lê van hierdie fraaie paartjie effektief onder die loep te kan neem. Bestaande vonkelvroue van die gemeenskap het suur-suur opsygeskuif om die dinamiese, petite moedertjie ‘n staanplek in die volkslewe te gee.

Oom Gert het in die Groot Stad gewerk en die grootmaakwerk en die huishouding aan sy fyne metgesel oorgelaat.

Tot my groot vreugde is ek in hierdie klein dwarrelwind opgesuig toe een van die mooi dogters my begin raaksien het en sowaar bereid geklink het om met my uit te gaan en ons roomys en toffies in een mandjie saam te gooi.

Hierdie verhouding is deur die jare verskeie kere teruggeboek of heruitgeneem, soos wat die getye draai en die sonvleksiklusse verander het. Op ‘n ryper stadium het ons so saam-saam ontdek dat ‘n verhouding ook darem ander dimensies kan hê as liefdesbriefies en musiek luister.

Oom en Tannie Bosman het ons so min of meer laat begaan, maar dit was asof Mamie se lippies al hoe dunner begin trek het as ek van ‘n aand se kuier af terugkeer. Daar was ‘n bepaalde ysigheid in die manier wat sy my toebroodjies gesmeer het en daar was klonte in my hawermoutpap.

Toe die verhouding uiteindelik op die rotse loop, kon ek haar konfronteer oor haar gebrek aan sportmansgees, visie en morele steun. Sy het iets duisters gemompel wat geklink het of sy aspersies wil gooi op mooi Tannie Bosman se karakter en gedrag en iets ingesleep van ‘n ander buurman se betrokkenheid, of so iets. Ek het haar woorde maar toegeskryf aan die soort surigheid wat ek self beleef as ek foto’s van Brad Pitt of Bakkies Botha sien, en teatraal kopskuddend die toneel verlaat.

Nietemin. Die toneel verskuif na ‘n geleentheid verskeie jare later, waar al die ou familiekennisse en geliefdes sosiaal saamgewerp word om die een of ander ding te herdenk.

Oom en Ta’ Bosman is nou heelwat ouer, maar nog steeds aantreklik. Daar is baie te sê vir goeie gene.

Op ‘n stadium beland ek en Mooi Tannie saam by die ponsbak. Na die gewone uitruiling van gemeenplase gryp sy my skielik aan die bo-arm, kyk vinnig heen-en-weer en sê: “Man, dis jammer jy het weggegaan. Dink net aan al die moontlikhede!”

Dis eers op pad huis toe dat die volle impak van haar woorde my begin tref het. Man, en daar begin ek toe so wragtig aan al die moontlikhede dink…

Ai, hoe kompleks was die dae.

Ek het nie gevra dat hy my daardie middag moet skakel nie. Ek kan ook nie onthou dat ek beplan het dat hy my beste vriend sal wees nie.

Wat ek wel ontdek het, is dat ek al die jare vir Bes misgekyk het, haar as’t ware onderskat het. Sy is eintlik rondom fraai en ek was, getrou aan my aard, in my universiteitsvakansie op slag verlief toe ek haar in my tuisdorp raakloop. Genoeg rede om ‘n soel lenteaand vol belofte saam met haar te wil deurbring.

Toe Joe dus bel om dieselfde aand te wil kom kuier, het ek sy stormagtige geskiedenis saam met Bes onthou, sy nagte van wroeging en seisoene van pyn, maar ook sy verliefde helder dae vol vreugde en hoop.

Dat daardie dae verby was, was duidelik – Joe staan immers op die punt om met ‘n ander verloof te raak. Nogtans krap mens nie waar dit nie jeuk nie, en ek het dus met die volste oortuiging ‘n wit leuentjie opgemaak oor my planne vir die aand – ek sou kwansuis gaan fliek.

As ‘n mens Murphy se wette nie ken nie, sou jy verbaas gewees het oor die klop aan die deur toe ek en Bes al lekker kuier. Jy sou miskien nog jou kop verstom geskud het oor die vreemde aard van toeval toe Bes die deur oopmaak en Joe daar staan.

Joe staan daar met oë net op my gerig. “Nice fliek, nè” sê hy, draai om en loop.

Somehow was die kuier toe bietjie bederf.

Somehow was ons vriendskap daarna ook sommer bietjie bederf.